Bác sĩ CKI Võ Thị Kim Loan – Chuyên khoa Nội tiết Tim mạch, Phòng khám đa khoa Vạn Phước Cửu Long có những chia sẻ dễ hiểu trong bài viết dưới đây về xét nghiệm HbA1c, đây là một trong những xét nghiệm quan trọng nhất trong chẩn đoán và theo dõi bệnh đái tháo đường. Cách chia sẻ gần gũi sẽ giúp người đọc hiểu rõ xét nghiệm HbA1c là gì, vì sao hbA1c được xem là “chìa khóa vàng” trong quản lý đường huyết dài hạn. Từ đó, bạn có thể chủ động kiểm soát sức khỏe, phát hiện sớm những yếu tố nguy cơ, phòng ngừa những biến chứng nguy hiểm và sống khỏe mạnh hơn mỗi ngày.
Xét nghiệm HbA1c là gì?
Xét nghiệm HbA1c (hay còn gọi là xét nghiệm đường huyết trung bình) là một xét nghiệm máu quan trọng, được sử dụng để chẩn đoán đái tháo đường. Khác với việc đo đường huyết thông thường tại một thời điểm nhất định, HbA1c phản ánh được “bức tranh toàn cảnh” về mức đường huyết trung bình trong suốt 2-3 tháng gần nhất
Để hiểu rõ hơn, bạn có thể hình dung xét nghiệm HbA1c giống như một “camera an ninh’ ghi lại toàn bộ quá trình kiểm soát đường huyết của cơ thể trong thời gian dài, trong khi đo đường huyết bằng que thử chỉ như “một tấm ảnh chụp nhanh”. Chính vì vậy, HbA1c được xem là chỉ số đáng tin cậy để đáng tin cậy để đánh giá hiệu quả điều trị và mức độ kiểm soát bệnh đái tháo đường trong thời gian dài
Tại sao xét nghiệm HbA1c quan trọng trong chẩn đoán và quản lý bệnh đái tháo đường?
Xét nghiệm HbA1c đóng vai trò then chốt trong việc phát hiện, theo dõi và kiểm soát bệnh đái tháo đường. Dưới đây là 3 lý do quan trọng vì sao HbA1c được xem là chỉ số quan trọng
Chẩn đoán đái tháo đường chính xác
HbA1c đã được các tổ chức Y tế hàng đầu thế giới như Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA) và Tổ chức Y tế thế giới (WHO) công nhận là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán bệnh đái tháo đường. Dựa vào kết quả xét nghiệm, Bác sĩ có thể xác định tình trạng đường huyết của bạn theo các mức sau:
- Bình thường: HbA1c < 5.7% (< 39 mmol/mol)
- Tiền đái tháo đường: HbA1c 5.7% – 6.4% (39-47 mmol/mol)
- Đái tháo đường: HbA1c ≥ 6.5% (≥ 48 mmol/mol)
Việc phát hiện sớm thông qua HbA1c hỗ trợ phòng ngừa và can thiệp kịp thời, hạn chế tiến triển thành bệnh lý nghiêm trọng hơn
Theo dõi hiệu quả điều trị đái tháo đường
Đối với những người đã được chẩn đoán mắc đái tháo đường, chỉ số HbA1c là thước đo đáng tin cậy để đánh giá hiệu quả kết quả điều trị. Mục tiêu kiểm soát thường được khuyến nghị là HbA1c dưới 7% đối với người trưởng thành, tuy nhiên mục tiêu này có thể được điều chỉnh tùy theo từng cá nhân
Dự đoán nguy cơ biến chứng
Nhiều nghiên cứu y học đã chỉ ra rằng HbA1c không chỉ phản ánh tình trạng kiểm soát đường huyết mà còn có khả năng dự đoán nguy cơ biến chứng dài hạn của đái tháo đường. Những người có HbA1c cao hơn sẽ có nguy cơ cao hơn mắc các biến chứng như:
- Bệnh thận đái tháo đường
- Tổn thương mắt, tổn thương võng mạc
- Biến chứng thần kinh ngoại biên gây tê bì, mất cảm giác
- Tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ
Thậm chí, nghiên cứu còn cho thấy HbA1c tăng cao cũng là yếu tố nguy cơ độc lập cho bệnh tim mạch và đột quỵ, ngay cả ở những người chưa mắc đái tháo đường
Ưu điểm vượt trội của HbA1c trong kiểm soát đường huyết
Xét nghiệm HbA1c là một trong những công cụ đáng tin cậy trong việc đánh giá mức độ kiểm soát đường huyết ở bệnh nhân đái tháo đường. So với các phương pháp đo đường huyết thông thường, HbA1c mang lại nhiều lợi ích vượt trội về độ chính xác lẫn sự tiện lợi
Tính ổn định cao – Không bị ảnh hưởng bởi yếu tố ngắn hạn
Khác với các xét nghiệm đường huyết thông thường có thể bị dao động bởi việc ăn uống, căng thẳng, vận động hay tình trạng sức khỏe nhất thời, chỉ số HbA1c phản ánh mức đường huyết trung bình khoảng 2 – 3 tháng gần nhất. Nhờ đó, kết quả xét nghiệm HbA1c ổn định hơn và đáng tin cậy hơn trong việc đánh giá hiệu quả điều trị
Tiện lợi cho bệnh nhân
- Không cần nhịn ăn: có thể xét nghiệm bất kỳ lúc nào, không yêu cầu bệnh nhân phải nhịn ăn, giúp tiết kiệm thời gian và giảm cảm giác mệt mỏi
- Không bị ảnh hưởng bởi căng thẳng và cảm xúc: những thay đổi tâm lý tạm thời trong ngày không làm ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm
- Phản ánh chính xác mức độ kiểm soát đường huyết dài hạn: giúp Bác sĩ đánh giá khách quan về mức độ kiểm soát đường huyết thực tế trong thời gian dài
Khả năng dự đoán biến chứng tốt
Nhiều nghiên cứu cho thấy HbA1c có mối tương quan chặt chẽ với nguy cơ biến chứng. Việc duy trì HbA1c trong ngưỡng an toàn không chỉ hỗ trợ theo dõi điều trị hiệu quả mà còn giúp Bác sĩ lên kế hoạch phòng ngừa biến chứng kịp thời
Tần suất thực hiện xét nghiệm HbA1c – Bao lâu nên kiểm tra một lần
Xét nghiệm HbA1c là công cụ quan trọng giúp đánh giá mức đường huyết trung bình trong 2–3 tháng gần nhất, từ đó hỗ trợ theo dõi hiệu quả điều trị đái tháo đường. Tuy nhiên, tần suất thực hiện xét nghiệm HbA1c sẽ khác nhau tùy theo từng đối tượng và tình trạng kiểm soát bệnh.
Đối với người mắc đái tháo đường:
- Kiểm soát tốt, đạt mục tiêu điều trị: nên xét nghiệm ít nhất 2 lần/năm
- Chưa kiểm soát tốt hoặc đang thay đổi phác đồ điều trị: cần thực hiện xét nghiệm mỗi 3 – 4 tháng để theo dõi
- Khi có vấn đề trong việc kiểm soát đường huyết: có thể cần xét nghiệm thường xuyên hơn, theo chỉ định cụ thể từ Bác sĩ điều trị
Đối với người có nguy cơ cao mắc đái tháo đường:
- Người có tiền sử gia đình mắc bệnh đái tháo đường: nên xét nghiệm HbA1c hàng năm để phát hiện sớm
- Người thừa cân – béo phì, huyết áp cao hoặc rối loạn lipid máu: thực hiện theo khuyến cáo của Bác sĩ
- Phụ nữ có tiền sử đái tháo đường thai kỳ: cần theo dõi HbA1c định kỳ để phát hiện kịp thời
Hiểu rõ kết quả xét nghiệm HbA1c của bạn: cách đọc và diễn giải
Để hiểu rõ kết quả HbA1c và có hướng điều trị, kết quả HbA1c có thể được báo cáo theo hai đơn vị phổ biến
- Phần trăm (%): đơn vị thông dụng tại Việt Nam và nhiều quốc gia
- Mmol/mol: đơn vị quốc tế mới, được áp dụng theo khuyến cáo
Bảng quy đổi tương đương giữa chỉ số HbA1c, đơn vị quốc tế và đường huyết trung bình:
- HbA1c 6% tương đương 42 mmol/mol à đường huyết trung bình khoảng 126 mg/dL
- HbA1c 7% tương đương 53 mmol/mol à đường huyết trung bình khoảng 154mg/dL
- HbA1c 8% tương đương 64 mmol/mol à đường huyết trung bình khoảng 183 mg/dL
- HbA1c 9% tương đương 75 mmol/mol à đường huyết trung bình khoảng 212 mg/dL
- HbA1c 10% tương đương 86 mmol/mol à đường huyết trung bình khoảng 240 mg/dL
Mục tiêu HbA1c nên được cá nhân hóa theo từng bệnh nhân:
Dù mục tiêu chung là duy trì HbA1c dưới 7% Bác sĩ có thể điều chỉnh mục tiêu tùy vào từng trường hợp cụ thể, chẳng hạn như:
- Tuổi tác: Người cao tuổi có thể có mục tiêu linh hoạt hơn để tránh hạ đường huyết
- Thời gian mắc bệnh: người mới được chẩn đoán nên kiểm soát chặt hơn để ngăn ngừa biến chứng
- Bệnh lý kèm theo: với người có bệnh tim, thận mạn tính hoặc các bệnh mạn tính khác có thể cần điều chỉnh
- Nguy cơ hạ đường huyết: những người dễ bị hạ đường huyết có thể cần đặt mục tiêu HbA1c cao hơn để đảm bảo an toàn
Các yếu tố có thể ảnh hưởng đến độ chính xác của kết quả HbA1c
Một số bệnh lý hoặc tình trạng đặc biệt có thể ảnh hưởng đến kết quả HbA1c, dẫn đến việc đánh giá không phản ánh đúng tình trạng đường huyết thực tế:
Các tình trạng bệnh lý:
- Thiếu máu: một số loại thiếu máu có thể làm tăng hoặc giảm giá trị HbA1c
- Bệnh thận mãn tính: có thể ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa hemoglobin và làm sai lệch kết quả
- Rối loạn hemoglobin: như bệnh hồng cần hình liềm, thalassemia
Các yếu tố khác:
- Mang thai: HbA1c có thể thay đổi do biến đơi sinh lý khi mang thai
- Một số loại thuốc: như corticoid, aspirin liều cao có thể ảnh hưởng đến kết quả
- Tình trạng căng thẳng nặng: bệnh nặng, phẫu thuật lớn có thể làm biến đọng chỉ số đường huyết và ảnh hưởng đến HbA1c
Lưu ý quan trọng: nếu bạn có bất kỳ tình trạng như thiếu máu, bệnh thận, mang thai hoặc đang dùng thuốc điều trị khác, hãy thông báo với Bác sĩ trước khi xét nghiệm HbA1c để được đánh giá chính xác và có kế hoạch điều trị phù hợp
Làm thế nào để cải thiện chỉ số HbA1c hiệu quả?
Chỉ số HbA1c phản ánh mức đường huyết trung bình trong 2–3 tháng gần nhất và là thước đo quan trọng trong việc kiểm soát bệnh đái tháo đường. Việc cải thiện chỉ số HbA1c không chỉ giúp phòng ngừa biến chứng mà còn nâng cao chất lượng sống cho người bệnh. Dưới đây là những phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả để kiểm soát HbA1c tốt hơn.
Điều chỉnh chế độ ăn uống khoa học
- Kiểm soát carbohydrate: Chọn carb phức hợp, hạn chế đường đơn
- Ăn nhiều rau xanh: Tăng chất xơ, vitamin, khoáng chất
- Kiểm soát khẩu phần ăn: Ăn đủ no nhưng tránh ăn quá mức, đặc biệt là vào buổi tối
- Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn: Tránh xa đồ hộp, thực phẩm chứa nhiều đường ẩn và chất bảo quản
Tăng cường hoạt động thể chất:
- Tập thể dục thường xuyên: Ít nhất 150 phút/tuần cường độ vừa
- Kết hợp nhiều loại hình: xen kẽ các bài tập cardio, tập tạ, yoga
- Hoạt động hàng ngày: tận dụng cơ hội vận động như đi bộ, leo cầu thang, làm vườn
Quản lý căng thẳng:
- Kỹ thuật thở sâu: hít thở chậm giúp giảm cortisol, ổn định đường huyết
- Thiền định: 10-15 phút/ngày cho thiền
- Duy trì sở thích cá nhân: Đọc sách, nghe nhạc, vẽ tranh,… đều là những hoạt động giúp thư giãn tự nhiên và tích cực
Tuân thủ đúng phác đồ điều trị:
- Uống thuốc đúng giờ – đúng liều: Luôn tuân thủ theo đúng chỉ định của bác sĩ, không tự ý ngưng hoặc đổi thuốc
- Theo dõi đường huyết: Ghi chép nhật ký nếu cần để đánh giá hiệu quả điều trị
- Khám định kỳ: Không bỏ lỡ các cuộc hẹn với bác sĩ để được theo dõi chuyên sâu và điều chỉnh kịp thời
Khi nào bạn nên liên hệ với Bác sĩ để kiểm soát HbA1c?
- HbA1c tăng đột ngột: chỉ số HbA1c tăng trên 0.5% so với lần kiểm tra trước đó
- Xuất hiện các triệu chứng bất thường:
- Khát nước liên tục, khô miệng
- Tiểu nhiều, đặc biệt về đêm
- Mệt mỏi kéo dài, sụt cân không rõ nguyên nhân
- Hạ đường huyết thường xuyên: đặc biệt vào bạn đêm
- Có kế hoạch mang thai: việc kiểm soát chặt chẽ trước và trong thai kỳ là vô cùng quan trọng để đảm bảo sức khỏe cho mẹ và bé
Xu hướng mới trong quản lý và theo dõi bệnh đái tháo đường
Công nghệ theo dõi đường huyết liên tục (CGM – Continuos Glucose Monitoring)
Một số chỉ số quan trọng CGM cung cấp:
- Time in range (TIR): Tỷ lệ thời gian mà đường huyết nằm trong ngưỡng mục tiêu
- Độ biến động đường huyết: phát hiện những dao động bất thường mà HbA1c không phản ánh được
- Xu hướng thời gian thực (realtime): cảnh báo sớm các nguy cơ khi đường huyết có nguy cơ tăng hoặc hạ đột ngột
Y học cá nhân hóa – Tương lai của điều trị đái tháo đường
Quản lý đái tháo đường hiện đại và ở tương lai không còn theo công thức chung cho tất cả mọi người mà y học cá nhân hóa đang mở ra hướng tiếp cận hiệu quả hơn:
- Điều trị dựa trên đặc điểm di truyền: phân tích để xác định mức độ nhảy cảm và phản ứng thuốc
- Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI): dự đoán và tối ưu hóa điều trị theo cá nhân hóa về kế hoạch ăn uống, vận động, dùng thuốc
- Tích hợp đa biomarker: Kết hợp HbA1c với các chỉ số khác để đánh giá tổng thể sức khỏe người bệnh
Lời khuyên từ chuyên gia
HbA1c không chỉ là một con số, mà là cầu nối giữa kiến thức y học và chăm sóc sức khỏe thực tế. Việc hiểu rõ ý nghĩa và ứng dụng đúng đắn của HbA1c sẽ giúp cải thiện chất lượng cuộc sống cho hàng triệu người mắc đái tháo đường
Những nguyên tắc vàng cần ghi nhớ:
- HbA1c là marathon, không phải sprint: Cần kiên trì dài hạn để có kết quả tốt
- Mỗi người là một cá thể: Mục tiêu của bạn có thể khác người khác
- Sự hỗ trợ rất quan trọng: Gia đình, bạn bè và đội ngũ y tế
- Không bao giờ quá muộn: Dù HbA1c cao đến đâu cũng có thể cải thiện
Xét nghiệm HbA1c là một trong những công cụ quan trọng nhất trong việc chẩn đoán và quản lý đái tháo đường. Với khả năng phản ánh mức đường huyết trung bình trong 2-3 tháng qua, HbA1c cung cấp thông tin quý giá giúp bạn và bác sĩ đưa ra quyết định điều trị phù hợp.
Hiểu rõ về HbA1c không chỉ giúp bạn kiểm soát bệnh tốt hơn mà còn là động lực mạnh mẽ để duy trì lối sống lành mạnh. Hãy nhớ rằng, việc quản lý đái tháo đường là một hành trình dài, và HbA1c chính là “la bàn” đáng tin cậy để hướng dẫn bạn trên con đường này.
