Bác sĩ CKI Âu Anh Kiệt – Chuyên khoa Chẩn đoán hình ảnh, phòng khám đa khoa Vạn Phước Cửu Long đã có những chia sẻ khoa học và sát với thực tế lâm sàng về u xương, từ phân loại, dấu hiệu điển hình đến vai trò của các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như Xquang, CT, MRI. Thông qua đó, Bác sĩ giúp người đọc hiểu rõ hơn về bệnh u xương, nâng cao ý thức nhằm phát hiện sớm bệnh và hỗ trợ điều trị hiệu quả cho người bệnh
U xương là gì? Phân loại và vai trò của chẩn đoán hình ảnh trong đánh giá U xương
U xương là một nhóm bệnh lý đa dạng và phức tạp, bao gồm cả u lành tính và u ác tính, phát sinh từ các thành phần cấu tạo của xương như mô liên kết, mô sụn, mô tạo xương hoặc tủy xương. Việc chẩn đoán hình ảnh u xương có vai trò quan trọng trong xác định vị trí tổn thương, phân biệt bản chất lành hay ác tính, cũng như đánh giá mức độ lan rộng của khối u. Từ đó, Bác sĩ có thể định hướng phương pháp điều trị phù hợp và tiên lượng hiệu quả hơn cho người bệnh
Phân loại U xương: u lành tính và u ác tính thường gặp
U xương được chia thành 2 nhóm chính: u xương lành tính và u xương ác tính, dựa trên tính chất phát triển và mức độ ảnh hưởng đến cơ thể
- Các loại u xương lành tính thường gặp:
- Osteoid osteoma: u xương dạng xương, là một tổn thương xương lành tính. Đó là một ổ u xương nhỏ, thường gây đau về đêm, đáp ứng tốt với thuốc giảm đau
- Osteoblastoma: u xương nguyên bào, thường gặp ở cột sống
- Osteochondroma: u xương phát triển từ sụn, là dạng u xương lành tính phổ biến
- Enchondroma: đây là một khối u lành tính, u sụn nằm trong xương, thường không có triệu chứng và không gây đau
- Fibrous dysplasia: có thể gây biến đổi cấu trúc xương
- Các loại u xương ác tính thường gặp:
- Osteosarcoma: ung thư xương phổ biến và thường gặp ở người trẻ
- Chondrosarcoma: ung thư xương bắt nguồn từ tế bào sụn, thường gặp ở người lớn tuổi
- Ewing sarcoma: tỷ lệ mắc của nhóm này tương đối thấp, thường gặp ở trẻ em và thanh thiếu niên
- Multiple myeloma: một bệnh ung thư ác tính trong tủy xương, gây tổn thương nhiều xương
- Metastases: một dạng u ác tính phổ biến, thường xuất phát từ các ung thư khác
Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh u xương phổ biến hiện nay
Chẩn đoán hình ảnh đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và phân tích u xương, từ tổn thương lành tính đến ác tính. Dưới đây là những phương pháp chẩn đoán hình ảnh thường được sử dụng:
Chụp Xquang thường quy (Plain radiograph)
Đây là phương pháp đầu tay, dễ thực hiện, giúp phát hiện sớm tổn thương qua các đặc điểm:
- Vị trí tổn thương: đầu xương, thân xương, sụn tăng trưởng,….
- Kiểu hủy xương:
- Hủy xương dạng chấm (Geographic)
- Hủy xương dạng thủng (Moth-eaten)
- Hủy xương rải rác (Permeative)
- Phản ứng màng xương: kiểu “vỏ hành” (onion-skin), “tỉa mặt trời” (sunburst), codman triangle,…
- Hình ảnh kèm theo: viền xơ bao quanh, vôi hóa trung tâm, canxi hóa chấm hoặc vòng (chondroid calcidication)
Chụp cắt lớp vi tính (CT Scan)
- Giúp đánh giá rõ cấu trúc xương, vùng vôi hóa phức tạp và mức độ phá hủy xương
- Đặc biệt hữu ích trong các tổn thương có vôi hóa nhỏ hoặc nằm gần khớp
Chụp cộng hưởng từ (MRI)
- MRI cho hình ảnh chi tiết và phát hiện xâm lấn phần mềm, tủy xương, phân biệt giữ u, viêm hoặc phù tủy
- Rất quan trọng và hữu ích trong lập kế hoặc phẫu thuật, đánh giá giai đoạn u, nhất là với u ác
Xạ hình xương (Bone Scintigraphy)
- Có giá trị trong việc tầm soát tổn thương xương đa ổ, thường gặp trong di căn xương hoặc đa tủy
PET/CT
- Đánh giá chuyển hóa của khối u, hỗ trợ phân biệt u lành hay u ác và xác định tổn thương di căn
Một số loại u xương điển hình và chẩn đoán hình ảnh đặc trưng
Osteoid Osteoma
- Đặc điểm: xuất hiện nhiều ở nam giới trong độ tuổi: 10-35 tuổi, có triệu chứng đau tăng về đêm và đáp ứng tốt với NSAIDs
- Xquang: tổn thương nhỏ hơn 2cm, có nidus tăng đậm độ, phản ứng màng xương mạnh xung quanh
Osteosarcoma
- Đặc điểm: U ác phổ biến ở thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 10 – 25 tuổi, thường ở đầu dưới xương đùi
- Hình ảnh:
- Xquang: tổn thương hủy – tạo xương, phản ứng màng xương “tia mặt trời” hoặc Codman triangle
- MRI: đánh giá xâm lấn phần mềm và chuẩn bị phẫu thuật
Chondrosarcoma
- Thường xuất hiện ở sau tuổi 40
- Vị trí: xương dài, xương chậu
- Hình ảnh: vôi hóa dạng vòng cung (arc-and-ring calcification), giãn rộng vỏ xương
Di căn xương
- Đặc điểm: thường gặp ở người lớn tuổi, có tiền sử ung thư (phổi, vú, tiền liệt tuyến,…)
- Chẩn đoán: tổn thương phá hủy xương, có thể thấy trên Xquang, xạ hình xương và PET/CT giúp đánh giá toàn diện
Tiếp cận chẩn đoán u xương hiệu quả
Để đưa ra chẩn đoán chính xác u xương, Bác sĩ chẩn đoán hình ảnh cần kết hợp nhiều yếu tố
- Khai thác lâm sàng kỹ lưỡng:
- Tuổi, giới tính, triệu chứng, mức độ đau, sưng, hạn chế vận động,.. trong thời gian kéo dài
- Tiền sử ung thư
- Phân tích hình ảnh chi tiết:
- Định vị vị trí tổn thương: vùng nào của xương?
- Tính chất tổn thương: hủy xương hay tạo xương
- Kèm theo: phản ứng màng xương, xâm lấn mô mềm, thay đổi hủy xương, xâm lấn mô mềm, cấu trúc tủy
- Phối hợp đa mô thức:
- Luôn phối hợp Xquang – CT – MRI tùy từng trường hợp để có chẩn đoán chính xác
- Sinh thiết là tiêu chuẩn vàng để xác định bản chất khối u, nhất là khi nghi ngờ ác tính
Chẩn đoán u xương bằng hình ảnh là một nghệ thuật kết hợp giữa kiến thức giải phẫu bệnh, kinh nghiệm lâm sàng, và kỹ năng phân tích hình ảnh. Không chỉ đơn thuần nhìn vào tổn thương, người bác sĩ hình ảnh cần hiểu rõ đặc điểm dịch tễ, giải phẫu, cơ chế bệnh sinh để đưa ra chẩn đoán chính xác nhất – giúp điều trị hiệu quả và cải thiện tiên lượng cho bệnh nhân
