Bác sĩ CKI Đặng Ngọc Khánh Dung – Chuyên khoa cơ xương khớp, Phòng khám đa khoa Vạn Phước Cửu Long sẽ có những chia sẻ chuyên sâu và dễ hiểu trong bài viết sau đây nhằm giúp người bệnh hiểu rõ vì sao mình lại bị gút, cơ chế bệnh sinh của gút là gì và vì sao điều trị bệnh cần tuân thủ theo chỉ định của Bác sĩ một cách đúng đắn và kiên trì
Thông qua việc lý giải các nguyên nhân từ yếu tố di truyền, rối loạn chuyển hóa purin, tác động của môi trường và chế độ ăn uống, Bác sĩ Khánh Dung giúp hiểu rõ bản chất khoa học của bệnh gút, hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được điều trị đúng cách
Tại sao tôi lại bị gút mà người khác không? Nguyên nhân nào lại làm tôi bị bệnh gút?
Đây là những câu hỏi thường gặp khi một người vừa được chẩn đoán mắc bệnh gút. Nhiều người bệnh thắc mắc vì sao họ không ăn uống quá nhiều, sinh hoạt bình thường mà lại mắc bệnh gút
Để trả lời câu hỏi này, chúng ta cần hiểu rõ cơ chế bệnh sinh của gút, liên quan đến chuyển hóa purin , tăng acid uric trong máu, yếu tố di truyền và lối sống. Nguyên nhân dẫn đến bệnh gút cũng chính là nguồn thông tin then chốt nhằm điều trị và phòng ngừa bệnh hiệu quả
Bệnh gút là gì? Tại sao lại gọi đây là “Bệnh của vua chúa”?
Bệnh gút là một dạng viêm khớp phổ biến, xảy ra khi tinh thể acid uric (monosodium urate – MSU) tích tụ trong khớp và mô mềm, gây đau, sưng và viêm dữ dội.
Trong quá khứ, gút từng được gọi là “bệnh của vua chúa” vì thường gặp ở những người giàu có, ăn uống thịnh soạn, nhiều thịt đỏ, hải sản, uống nhiều rượu, vốn là các yếu tố làm tăng acid uric trong máu
Ngày nay, gút không còn là căn bệnh của riêng tầng lớp thượng lưu. Tại Hoa Kỳ, gút là bệnh viêm khớp phổ biển, ảnh hưởng đến khoảng 9,2 triệu người trưởng thành. Xu hướng bệnh gia tăng nhanh ở các quốc gia châu Á, trong đó bao gồm Việt Nam do sự thay đổi trong lối sống, chế độ ăn uống và thói quen sinh hoạt
Tại sao con người dễ bị gút hơn các loài động vật khác?
Một trong những nguyên nhân khiến gút gần như chỉ xuất hiện ở con người và một số loài linh trưởng cao cấp khác là do đặc điểm tiến hóa độc đáo liên quan đến một emzym quan trọng mà chúng ta đã mất đi được gọi là uricase
Mất Enzym Uricase được xem là đặc điểm tiến hóa đặc biệt
Hầu hết các loài động vật có vú khác đều có enzym uricase, giúp chuyển hóa acid uric thành allantoin. Nhờ vậy, nồng độ acid trong máu luôn ở mức thấp, giảm nguy cơ hình thành tinh thể urat do chất này đã tan trong nước và dễ dàng được đào thải qua thận
Tuy nhiên, ở con người hay các loài linh trưởng cao cấp:
- Một đột biến di truyền trong quá trình tiến hóa đã khiến enzym uricase bị mất đi
- Thiếu enzym uricase nên acid uric trở thành sản phẩm cuối cùng do không được chuyển hóa
- Acid uric có độ tan thấp nên dễ lắng đọng thấp và dễ lắng đọng trong khớp và các mô mềm
- Nồng độ acid uric trong máu của con người thường cao hơn gấp 5 – 10 lần so với động vật khác
Chính sự thiếu hụt enzym uricase là nguyên nhân sâu xa khiến con người dễ mắc bệnh gút hơn so với các loại động vật khác
Hiểu rõ 5 bước dẫn đến bệnh gút từ bên trong
Gút là bệnh viêm khớp do tinh thể acid uric tích tụ trong khớp. Để hiểu tại sao bạn bị gút, cần theo dõi 5 bước quan trọng trong có chế bệnh sinh diễn ra bên trong cơ thể
Bước 1: Rối loạn chuyển hóa Purine
Purine là hợp chất tự nhiên có trong mọi tế bào sống. Khi purine bị phân hủy, chúng tạo ra acid uric. Purine đặc biệt có nhiều trong:
- Thịt đỏ: bò, heo, cừu
- Phần nội tạng động vật: gan, thận, tim
- Hải sản: tôm, cua, cá thu
- Bia và rượu mạnh
Quá trình chuyển hóa purine:
- Purine từ thức ăn + purine tự sản xuất trong cơ thể
- Chuyển hóa thành hypoxanthine và guanine
- Enzyme xanthine oxidase chuyển đổi thành acid uric
- Acid uric được bài tiết qua thận và ruột
Bước 2: Tăng acid uric trong máu (Hyperuricemia)
Khi nồng độ acid uric vượt ngưỡng nguy hiểm: 6,8md/dL, nguy cơ hình thành tinh thể urat tăng cao
Nguyên nhân tăng acid uric:
- Sản xuất quá nhiều (chiếm khoảng 25%):
- Ăn nhiều thực phẩm giàu purine
- Uống nhiều bia, rượu mạnh
- Bệnh lý tăng hủy tế bào
- Một số thuốc như lợi tiểu
Đào thải, bài tiết kém (chiếm khoảng 75%):
- Chức năng thận suy giảm
- Di truyền: biến đổi gen liên quan đến bài tiết acid uric
- Thuốc ức chế đào thải acid uric (aspirin liều thấp),…
Bước 3: Hình thành tinh thể MSU, có thể xem là chìa khóa gây nên bệnh gút
Có một điều thú vị là không phải hễ tăng acid uric là sẽ bị gút. Nghiên cứu có thấy chỉ khoảng 22% nam giới có aicd uric trên 9,0 mg/dL mới phát triển gút trong 5 năm
Các yếu tố ảnh hưởng, làm tinh thể MSU dễ hình thành:
- Nhiệt độ: các khớp xa (ngón chân, ngón tay) có nhiệt độ thấp hơn, dễ hình thành tinh thể
- pH acid: môi trường acid làm giảm độ hòa tan của acid uric
- Chấn thương hoặc vi chấn thương: stress cơ học có thể kích hoạt quá trình hình thành tinh thể
- Protein trong máu: một số protein có thể thúc đẩy hoặc ức chế quá trình hình thành tinh thể urat
Vị trí thường gặp:
- Khớp ngón chân cái (chiếm 70% các cơn gút đầu tiên)
- Cổ chân, đầu gối
- Cẳng tay, khuỷu tay, ngón tay
- Vành tai (xuất hiện hạt tophi)
Bước 4: Phản ứng viêm dữ dội
Khi tinh thể MSU lắng đọng trong khớp sẽ được nhận diện như “kẻ xâm nhập”, kích hoạt một chuỗi phản ứng viêm cấp tính mạnh mẽ:
Cơ chế gây viêm:
- Tế bào bạch cầu trung tính “nuốt” tinh thể MSU
- Tinh thể phá vỡ màng tế bào, giải phóng enzyme viêm
- Kích hoạt NLRP3 inflammasome – “nút bấm” gây viêm
- Sản xuất IL-1β – chất gây viêm mạnh nhất
- Thu hút thêm nhiều tế bào viêm đến khu vực
Kết quả và biểu hiện:
- Đau dữ dội, thường xảy ra đột ngột vào ban đêm
- Sưng, đỏ, nóng tại khớp bị ảnh hưởng
- Khớp trở nên cực kỳ nhạy cảm
- Có thể kèm sốt, mệt mỏi
Bước 5: Cơn gút cấp có thể tự khỏi hoặc chuyển thành gút mạn tính
Cơn gút cấp tính thường tự hết sau 7 – 14 ngày ngay cả khi không điều trị. Tuy nhiên, điều đó không nghĩa đã khỏi bệnh
Cơ chế tự khỏi:
- Các tế bào viêm chuyển từ “chế độ tấn công” sang “chế độ hàn gắn”
- Sản xuất các chất chống viêm tự nhiên
- Hình thành lưới neutrophil bẫy và tiêu diệt các chất gây viêm
Nếu không điều trị:
- Tinh thể tiếp tục tích tụ
- Các cơn gout tái phát thường xuyên hơn
- Hình thành hạt tophi (khối tinh thể lớn)
- Tổn thương khớp vĩnh viễn
Hiểu được 5 bước hình thành bệnh gút không chỉ giúp nhận diện sớm mà còn can thiệp kịp thời để ngăn bệnh chuyển sang giai đoạn mạn tính, có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống
Tại sao bạn bị gút mà người khác không bị?
Mắc dù cùng chế độ ăn uống và lối sống, không phải ai cũng mắc bệnh gút. Nguyên nhân nằm ở sự khác biệt về di truyền, giới tính, bệnh lý nền và yếu tố môi trường. Dưới đây là 4 nhóm yếu tố chính giải thích vì sao bạn có thể bị gút, còn người khác thì không
Yếu tố di truyền (chiếm 60 – 70% nguy cơ mắc bệnh gút)
Gút có tính di truyền cao. Nếu trong gia đình có người mắc bệnh, bạn có nguy cơ cao hơn, ngay cả khi ăn uống tương tự người bình thường
Các gen liên quan đến bệnh gút:
- SLC2A9 (GLUT9): Kiểm soát tái hấp thu acid uric ở thận
- SLC22A12 (URAT1): Điều hòa bài tiết acid uric
- ABCG2: Quản lý bài tiết acid uric qua ruột
Nếu mang đột biến gen ở các vị trí này, cơ thể bạn dễ tích tụ acid uric hơn người khác
Giới tính và tuổi tác
Nam giới có nguy cơ mắc gút cao gấp 3 – 4 lần nữ giới, do testosterone làm tăng acid uric
Nữ giới thường chỉ gút sau mãn kinh, khi hormone estrogen giúp đào thải acid uric giảm
Người lớn tuổi dễ mắc gút hơn do suy giảm chức năng thận theo thời gian
Các bệnh lý đi kèm làm tăng nguy cơ gút
Một số bệnh nền có thể làm tăng acid uric máu hoặc giảm khả năng bài tiết, góp phần gây bệnh gút
- Béo phì: Tăng sản xuất acid uric
- Đái tháo đường: Ảnh hưởng chức năng thận
- Huyết áp cao: Giảm bài tiết acid uric qua thận
- Bệnh thận: Giảm khả năng đào thải, gây ứ đọng aicd uric
- Hội chứng chuyển hóa: Tăng tổng hợp acid uric kết hợp nhiều yếu tố nguy cơ (mỡ máu, tăng đường huyết, béo bụng,…)
Thuốc và chất độc làm rối loạn acid uric
Một số loại thuốc có thể làm tăng nồng độ acid uric:
- Thuốc lợi tiểu (thiazide)
- Aspirin liều thấp
- Thuốc chống đông máu
- Một số thuốc hóa trị
Các chất độc hại trong môi trường:
- Chì: có trong sơn cũ, ống nước, đất hoặc nước nhiễm độc
- Hóa chất công nghiệp: một số hợp chất có thể ảnh hưởng đến quá trình đào thải acid uric
Gút không chỉ là hậu quả của quá trình ăn uống thịnh soạn mà còn liên quan đến di truyền, hormone, bệnh lý nền và thuốc. Hiểu rõ các yếu tố nguy cơ giúp bạn dự phòng sớm, kiểm soát hiệu quả và giảm biến chứng của bệnh gút
Vai trò của chế độ ăn uống trong việc kiểm soát bệnh gút
Chế độ ăn uống đóng vai trò rất quan trọng trong việc phòng ngừa và kiểm soát bệnh gút
Thực phẩm làm tăng nguy cơ gút
Một số loại thực phẩm chứa hàm lượng purine cao, có thể làm tăng nồng độ acid uric máu và kích hoạt cơn đau gút. Cụ thể:
- Nội tạng động vật như gan, thận, tim, óc là nhóm thực phẩm có nguy cơ rất cao. Chúng chứa lượng purine lớn và nên được loại bỏ khỏi chế độ ăn của người bệnh gút
- Hải sản: tôm, cua, cá thu, cá mòi cũng thuộc nhóm thực phẩm có nguy cơ cao, làm dễ bùng phát các đợt viêm khớp cấp
- Thịt đỏ bao gồm thịt bò, thịt heo, thịt cừu có mức độ nguy hiểm cao. Dù không cần kiêng tuyệt đối, nhưng người bệnh gút nên hạn chế ăn
- Bia và rượu mạnh như whisky, vodka không chỉ làm tăng acid uric mà còn ức chế khả năng bài tiết acid uric qua thận. Đây là nhóm cần tránh nếu bạn đang điều trị gút
- Đồ uống có đường, chẳng hạn như nước ngọt có ga và nước ép trái cây công nghiệp chứa fructose, làm tăng sản xuất acid uric. Nhóm này cũng nên được hạn chế nghiêm trọng
Thực phẩm tốt cho người bệnh gút
Một số loại thực phẩm có thể hỗ trợ giảm acid uric và chống viêm, có lợi cho người bị gút:
- Sữa và các sản phẩm từ sữa ít béo: Giúp bài tiết acid uric
- Cà phê: Có tác dụng giảm acid uric tự nhiên
- Cherry: Chứa chất chống viêm mạnh
- Nước: Giúp pha loãng và bài tiết acid uric
Đối với người bệnh gút, kiểm soát chế độ ăn uống là yếu tố then chốt giúp phòng ngừa các đợt gút cấp và giảm nguy cơ biến chứng. Việc giảm thực phẩm giàu purine, tránh bia rượu, đồng thời bổ sung các thực phẩm có lợi sẽ giúp kiểm soát acid uric máu hiệu quả và nâng cao chất lượng cuộc sống
Các giai đoạn phát triển của bệnh gút
Bệnh gút không xảy ra ngay lập tức mà phát triển qua nhiều giai đoạn, mỗi giai đoạn có những biểu hiện khác nhau
Giai Đoạn 1: Tăng Acid Uric Không Triệu Chứng
- Acid uric máu cao nhưng chưa có cơn đau
- Có thể kéo dài nhiều năm
- Cần theo dõi và can thiệp sớm
Giai Đoạn 2: Gout Cấp Tái Phát
- Các cơn đau dữ dội, đột ngột
- Giữa các cơn hoàn toàn bình thường
- Tần suất cơn tăng dần theo thời gian
Giai Đoạn 3: Gout Khoảng Không Triệu Chứng
- Giữa các cơn cấp không có triệu chứng
- Tinh thể vẫn tiếp tục lắng đọng
- Thời gian này ngắn dần
Giai Đoạn 4: Gout Mãn Tính Có Tophi
- Hình thành hạt tophi dưới da
- Viêm khớp kéo dài
- Tổn thương khớp không hồi phục
Hiểu rõ các giai đoạn tiến triển của bệnh gút là bước đầu tiên để điều trị hiệu quả và ngăn chặn biến chứng. Ngay từ giai đoạn tăng acid uric máu không triệu chứng, người bệnh nên thay đổi lối sống, khám định kỳ và tuân thủ chỉ định Bác sĩ
Tại sao hiểu cơ chế bệnh gút lại quan trọng?
Nhiều người mắc gút thường chỉ chú trọng vào việc uống thuốc khi có cơn đau, mà quên mất rằng hiểu rõ cơ chế sinh bệnh mới là nền tảng quan trọng nhất để điều trị và kiểm soát gút hiệu quả
Điều trị gút đúng đắn và khoa học
- Hiểu nguyên nhân gây nên bệnh gút để chọn thuốc phù hợp
- Tránh những sai lầm phổ biến như ngưng thuốc giữa chừng, tự ý dùng thuốc dân gian không rõ nguồn gốc
- Kiên trì điều trị dài hạn theo hướng dẫn của Bác sĩ chuyên khoa
Dự phòng gút chủ động, hiệu quả
- Thay đổi lối sống phù hợp với tình trạng cá nhân
- Tránh các yếu tố kích hoạt cơn gút như bia, rượu, thức ăn giàu purine
- Theo dõi acid uric định kỳ
Xây dựng kỳ vọng thực tế
- Hiểu tại sao cần thời gian để điều trị, có thể vẫn sẽ xuất hiện cơn đau ở giai đoạn đầu khi acid uric chưa được kiểm soát tốt
- Không nản lòng khi có cơn gút trong thời gian đầu điều trị
- Tin tưởng vào phác đồ điều trị
Lời Khuyên Từ Hiểu Biết Về Cơ Chế
Nếu Bạn Có Nguy Cơ Cao (Di Truyền, Béo Phì, Nam Giới)
- Kiểm tra acid uric định kỳ hàng năm
- Uống nhiều nước (ít nhất 2-3 lít/ngày)
- Hạn chế bia và rượu mạnh tối đa
- Kiểm soát cân nặng và các bệnh đi kèm
Nếu Đã Bị Gút
- Hiểu rằng đây là bệnh mãn tính cần điều trị dài hạn
- Mục tiêu là acid uric < 6 mg/dL, không phải “cảm thấy khỏe”
- Kiên trì uống thuốc ngay cả khi không có triệu chứng
- Thay đổi lối sống để hỗ trợ điều trị
Khi Có Cơn Gút Cấp
- Không ngừng thuốc hạ acid uric – đây là sai lầm nguy hiểm
- Điều trị cơn cấp riêng bằng colchicine, NSAIDs hoặc corticosteroid
- Nghỉ ngơi và uống nhiều nước
- Liên hệ bác sĩ để điều chỉnh điều trị
Gút Là Bệnh Có Thể Kiểm Soát Hoàn Toàn
Hiểu rõ cơ chế bệnh sinh giúp chúng ta nhận ra rằng:
Gút không phải là “báo ứng” hay “nghiệp quả” – đây là một bệnh có cơ chế khoa học rõ ràng, phụ thuộc chủ yếu vào yếu tố di truyền và có thể kiểm soát hoàn toàn bằng y học hiện đại.
Điều trị gút thành công không chỉ là uống thuốc đúng cách mà còn cần hiểu biết đúng đắn về bệnh để có động lực kiên trì và tuân thủ điều trị.
Tương lai của bạn với gút hoàn toàn nằm trong tay bạn – với hiểu biết đúng đắn và điều trị phù hợp, bạn có thể sống một cuộc sống khỏe mạnh, không còn lo lắng về những cơn đau dữ dội của gút
