Thạc sĩ Bác sĩ Bùi Thị Thuận Ánh – Chuyên khoa Tiêu hóa Gan mật, Phòng khám đa khoa Vạn Phước Cửu Long đã có những chia sẻ cụ thể và dễ hiểu về “Những việc cần làm và lưu ý khi nội soi đại tràng”. Thông qua phần chia sẻ trong bài viết sau, Bác sĩ sẽ giúp người bệnh hiểu rõ vì sao cần chuẩn bị kỹ trước khi nội soi, các bước cần thực hiện như chế độ ăn, dùng thuốc xổ đúng thời điểm, lượng nước cần bổ sung, cũng như các tình huống đặc biệt cần lưu ý để quá trình nội soi diễn ra an toàn, hiệu quả.
Vì sao cần chuẩn bị kỹ trước khi nội soi đại tràng?
Nội soi đại tràng được xem là phương pháp “vàng” để tầm soát và chẩn đoán sớm các bệnh lý như polyp, ung thư đại tràng, viêm đại tràng… Tuy nhiên, hiệu quả phụ thuộc lớn vào chất lượng của quá trình chuẩn bị đại tràng trước khi nội soi
Nếu đại tràng chưa được làm sạch, còn sót cặn, hình ảnh nội soi có thể bị mờ, hình ảnh nội soi bị che khuất, dẫn đến bỏ sót tổn thương, kéo dài thời gian thực hiện thậm chí phải hủy bỏ và đặt lịch lại.
Theo khuyến cáo từ Hiệp hội chuyên ngành, dưới 15% ca nội soi đạt chất lượng đại tràng không đủ, tức là khoảng 85% ca phải có cơ chế chuẩn bị đủ vệ sinh, đạt mức làm sạch đạt yêu cầu
Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra rằng, chất lượng làm sạch đại tràng có liên quan chặt chẽ đến khả năng phát hiện polyp tuyến (adenoma – ADR) – một dấu hiệu sớm của ung thư, cũng như ảnh hưởng đến tỷ lệ đưa ống nội soi vào đến manh tràng (ecal intubation rate) – một chỉ số quan trọng đánh giá thành công của thủ thuật
Từ những điều nêu trên, có thể thấy chuẩn bị đại tràng đúng cách là yếu tố then chốt quyết định chất lượng và hiệu quả nội soi
Hướng dẫn chuẩn bị trước khi nội soi đại tràng theo khuyến cáo từ Hiệp hội tiêu hóa và ASGE
Để dảm bảo quá trình nội soi đại tràng diễn ra thuận lợi, an toàn, hiệu quả, việc tuân thủ đúng hướng dẫn chuẩn bị là vô cùng quan trọng. Dưới dây là khuyến cáo cập nhật từ Hiệp hội Tiêu hóa Hoa kỳ (ASGE), USMSTF và AGA giai đoạn 2015 – 2025:
Tăng cường giáo dục và hướng dẫn bệnh nhân – Yếu tố đầu tiên cần chú trọng:
- Hướng dẫn bệnh nhân bằng cả lời nói và văn bản từ nhân viên y tế
- Có thể sử dụng hình thức gọi điện, nhắn tin nhắc nhở hoặc có nhân viên y tế hỗ trợ từ xa để tăng khả năng tuân thủ kế hoach chuẩn bị
Chế độ ăn uống trước khi nội soi đại tràng
- Ngày trước khi nội soi đại tràng: người bệnh nên áp dụng chế độ ăn ít chất xơ hoặc chất hữu cơ (low-residue diet) thay cho chỉ dùng chất lỏng trong nhiều ngày
- Trong quá trình dọn (dọn ruột): chỉ dùng chất lỏng trong suốt, tránh nước màu đỏ vì dễ làm sai lệch hình ảnh nội soi
Chuẩn bị thuốc sổ (cathartic): sử dụng thuốc xổ đúng cách
- Ưu tiên áp dụng phân liều (slit-dose): uống 50% liều vào chiều hôm trước và 50% còn lại vào sáng ngày nội soi. Nên hoàn tất ít nhất 2 giờ trước nội soi đại tràng
- Đối với người có nguy cơ thấp, chỉ cần dùng 2L thay cho 4L vẫn đạt hiệu quả tương đương
- Loại thuốc thường được sử dụng là PEG (polyethylene glycol) do ít ảnh hưởng đến gan, thận. Tránh dùng sodium phosphate cho người suy thận vì dễ gây rối loạn điện giải
- Nhóm nguy cơ cao: những người có các yếu tố như: tiền sử dọn ruột không đạt, táo bón mạn, đái tháo đường, tuổi cao, béo phì,… có thể cần điều chỉnh phác đô: bổ sung bisacodyl hoặc tăng liều theo chỉ định Bác sĩ
Các thuốc hỗ trợ trong quá trình chuẩn bị (Auxiliary agents)
- Simethicone giúp giảm chướng bụng, đầy hơi, hỗ trợ làm sạch đại tràng hiệu quả hơn
- Tránh sử dụng metoclopramide, magnesium, sodium phospate với người có bệnh nền về thận hoặc rối loạn điện giải
Thời gian tiến hành nội soi
- Dù nội soi đại tràng được thực hiện vào buổi sáng hay chiều, việc uống thuốc dọn ruột vẫn phải thực hiện kết thúc tối thiểu 2 giờ trước khi nội soi
- Đối với nội soi buổi chiều, có thể áp dụng phác đồ uống thuốc trong cùng ngày nhưng phương pháp phân liều (spit dose) vẫn hiệu quả và được ưu tiên hơn
Quy trình chuẩn bị chi tiết trước khi nội soi đại tràng
Để nội soi đại tràng đạt hiệu quả tối ưu, người bệnh cần tuân thủ quy trình chuẩn bị. Dưới dây là hướng dẫn chi tiết từng bước trước khi nội soi theo khuyến cáo từ Hiệp hội Tiêu hóa Việt Nam và ASGE
Bước 1: Khám sàng lọc và tư vấn từ Bác sĩ chuyên khoa
- Trước khi tiến hành nội ói, Bác sĩ sẽ thăm khám và kiểm tra tiền sử bệnh lý như: suy thận, tim, thuốc sử dụng, thai/chưa, táo bón, viêm ruột mạn…
- Dựa vào kết quả khám sàng lọc, Bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp chuẩn bị phù hợp với thể trạng và nguy cơ của từng người
Bước 2: Hướng dẫn bệnh nhân bằng lời và văn bản
- Người bệnh được cung cấp tài liệu hướng dẫn chi tiết về ché độ ăn và thuốc xổ kèm theo những chú ý quan trọng
- Nhân viên y tế sẽ hỗ trợ theo dõi, nhắc nhở trong suốt quá trình chuẩn bị
Bước 3: Tuân thủ chế độ ăn low-residue/liquids trước khi nội soi
- Từ 2 – 3 ngày trước khi nội soi: hạn chế thực phẩm nhiều chất xơ như rau củ, các loại hạt,… ưu tiên cơm trắng, trứng, thịt nạc. trứng, táo nghiền, sữa chua ít béo
- Ngày trước nội soi: chuyển hoàn toàn sang chế độ chất lỏng trong suốt (nước lọc, nước điện giải,…) tránh uống nước màu đỏ
Bước 4: Uống thuốc xổ đúng cách theo phương pháp slit-dose
- Chiều hôm trước nội soi: uống 50% tổng liều thuốc xổ cần phải uống
- Sáng ngày thực hiện nội soi: uống 50% liều thuốc xổ còn lại và phải hoàn tất trước khi nội soi ít nhất 2 giờ
- Nếu lịch nội soi vào buổi chiều, có thể áp dụng uống thuố xổ fung ngày (sam-day prep), tuy nhiên phương pháp phân liều (slit-dose) vẫn được khuyến cáo ưu tiên hơn
Bước 5: Uống đủ nước và theo dõi phản ứng cũng như tác dụng phụ
- Bệnh nhân cần uống nhiều nước trong quá trình dọn ruột để tránh mất nước, rối loạn diện giải trong suốt quá trình dọn ruột
- Theo dõi các dấu hiệu bất thường như buồn nôn, đầy hơi, choáng,… và báo ngay cho nhân viên y tế nếu có triệu chứng nghi ngờ
Bước 6: Xác nhận và đánh giá kết quả trước khi làm nội soi đại tràng
- Phân thải ra có màu trong veo, không còn lợn cợn.
- Nếu vẫn mờ, cần thực hiện salvage prep (xài thêm thuốc, tắm hậu môn, adjuct…) nếu còn thời gian trước nội soi
- Trong trường hợp không đảm bảo, có thể tạm hoãn hoặc hẹn lịch lại
Lưu ý quan trọng đối với các đối tượng đặc biệt khi nội soi đại tràng
Một số đối tượng bệnh nhân có nguy cơ gặp khó khăn trong quá trình chuẩn bị đại tràng hoặc dễ dặp biến chứng khi dùng thuốc xổ. Do đó, cần phải có phương pháp điều chỉnh về dọn ruột phù hợp theo chỉ định và được theo dõi bởi Bác sĩ chuyên khoa
Khi nào cần điều chỉnh hoặc thực hiện lại nội soi đại tràng
Mặc dù người bệnh dã tuân thủ hướng dẫn chuẩn bị, có những trường hợp làm sạch đại tràng không đạt yêu cầu. Việc nhận biết sớm và điều chỉnh kịp thời sẽ giúp đảm bảo hiệu quả chẩn đoán và an toàn trong quá trình nội soi
Trường hợp prep (dọn ruột) chưa đạt: Nếu Bác sĩ đánh giá hình ảnh nội soi bị mờ, phân còn dọng lại nhiều có thể:
- Dùng thêm 1-2 lít dung dịch PEG vào sáng ngày nội soi (nếu vẫn còn thời gian
- Áp dụng các biện pháp hỗ trợ tại chỗ như thụt tháo hậu môn (enema) hoặc rửa đại tràng trong quá trình nội soi bằng đầu ống soi (irrigation front-of-scope)
Trường hợp không để tiếp tục nội soi:
- Nếu đại tràng nhiều cặn, không đảm bảo an toàn hoặc nguy cơ bỏ sót tổn thương, có thể hẹn lại lịch nôi soi nhầm tầm soát (screening)
- Càng sớm càng tốt trong vòng 3 tháng nếu đã có dấu hiệu nghi ngờ ung thư hoặc test sàng lọc dương tính (như FIT+)
Việc phải thực hiện lại không có nghĩa là thất bại. Đó là biện pháp an toàn cần thiết để đảm bảo hình ảnh nội soi rõ ràng, giúp Bác sĩ phát hiện chính xác các tổn thương nhỏ
Vai trò của Bác sĩ và đơn vị y tế trong nội soi đại tràng đảm bảo hiệu quả nội soi
Theo khuyến cáo từ các hiệp hội chuyên môn như ASGE, USMSTF, AGA, các tiêu chuẩn dưới đây nên được áp dụng tại cơ sở y tế:
Theo dõi và cải tiến chất lượng chuẩn bị đại tràng:
- Tỷ lệ nội soi với đại tràng được làm sạch yêu cầu cần đặt ít nhất 90%. Những trường hợp chưa đạt cần được ghi nhận và cải tiến quy trình
- Đây là bước quan trọng để đảm bảo hình ảnh nội soi
Ghi nhận các chỉ số chất lượng nội soi
- Ghi nhận tiêu chí như ADR, tỷ lệ vào manh tràng, thời gian rút ống (≥6 phút) để đánh giá chất lượng nội soi
Cập nhật chuyên môn và đào tạo liên tục theo chuẩn ASGE, USMSTF, AGA
Kết luận và lưu ý quan trọng cho người bệnh trước nội soi đại tràng
- Tuân thủ chế độ ăn low-residue/liquid theo thời gian quy định.
- Uống prep đúng cách (split‑dose, uống hết thuốc, kết thúc tối thiểu 2 giờ trước nội soi).
- Uống nhiều nước, theo dõi phản ứng cơ thể, liên hệ y tế nếu bất thường.
- Báo trước nếu có bệnh nền: suy thận, tim, tuổi cao, IBD, tiền sử prep kém, táo bón… để bác sĩ điều chỉnh đúng.
- Không lo nếu phải lần 2 – điều này nhằm bảo đảm chất lượng và an toàn
Chuẩn bị đúng cách là chìa khóa để nội soi đại tràng chính xác và an toàn
Một quá trình chuẩn bị đúng cách, đầy đủ và kỹ lưỡng chính là yếu tố then chốt quyết định chất lượng nội soi đại tràng. Thực hiện đúng các hướng dẫn từ Hiệp hội Tiêu hóa Việt Nam và Hiệp hội Nội soi tiêu hóa Hoa Kỳ (ASGE) không chỉ giúp giảm thiểu tỉ lệ chuẩn bị không đạt yêu cầu mà còn tăng khả năng phát hiện bệnh lý sớm và bảo vệ sức khỏe dài hạn
