Bác sĩ CKI Phạm Ngọc Nhẫn – Chuyên khoa Chẩn đoán hình ảnh, Phòng khám Đa khoa Vạn Phước Cửu Long có những chia sẻ chi tiết về bệnh lý sỏi mật – một vấn đề sức khỏe phổ biến nhưng dễ bị xem nhẹ. Với kinh nghiệm đọc siêu âm hàng ngày, Bác sĩ giúp người đọc hiểu rõ hơn về vai trò của siêu âm trong phát hiện, phân biệt và theo dõi sỏi mật. Những thông tin được trình bày dễ hiểu, gần gũi và giàu giá trị thực tiễn, đặc biệt hữu ích cho người bệnh và thân nhân trong quá trình khám chữa bệnh
Sỏi mật – Câu chuyện không mới nhưng chưa bao giờ cũ
Sỏi mật là một trong những bệnh lý tiêu hóa phổ biến, thường gặp ở người lớn tuổi, phụ nữ trung niên, người béo phì hoặc có chế độ ăn nhiều chất béo, ít vận động. Tuy nhiên, không phải ai bị sỏi mật cũng có triệu chứng rõ ràng và không phải cơn đau bụng đều do sỏi gây ra.
Do đó, vai trò của chẩn đoán hình ảnh, đặc biệt là siêu âm bụng là cực kỳ quan trọng trong việc chẩn đoán sỏi mật. Đây là phương pháp hiệu quả giúp phát hiện sớm, đánh giá chính xác vị trí, kích thước và tính chất của sỏi, từ đó hỗ trợ Bác sĩ đưa ra hướng điều trị phù hợp, tránh các biến chứng do sỏi mật
Siêu âm sỏi mật – Phương pháp chẩn đoán đầu tay, hiệu quả và an toàn
Siêu âm sỏi mật là phương pháp chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn và an toàn, phù hợp với hầu hết mọi đối tượng. Khi được thực hiện đúng kỹ thuật, siêu âm có thể phát hiện sỏi mật với độ nhạy đến hơn 96%
Hình ảnh sỏi mật trên siêu âm thường có các đặc điểm điển hình như:
- Sỏi túi mật thường xuất hiện như một vùng tăng âm (sáng) trong lòng túi mật
- Có bóng cản âm phía sau sỏi – dấu hiệu đặc trưng do sỏi ngăn cản sóng âm
- Sỏi có thể di chuyển khi người bệnh thay đổi tư thế
Nhờ những đặc điểm này, siêu âm bụng tổng quát là công cụ được ưu tiên hàng đầu trong phát hiện và theo dõi bệnh sỏi mật tại các cơ sở y tế từ tuyến cơ sở đến chuyên sâu
Vì sao siêu âm không phát hiện được sỏi mật?
Dù siêu âm là phương pháp phổ biến để phát hiện sỏi mật, trong một số trường hợp, kết quả siêu âm có thể không thấy sỏi trong lần siêu âm đầu tiên, gây lo lắng cho người bệnh. Nguyên nhân có thể đến từ:
- Túi mật đã co lại do bệnh nhân ăn uống trước khi siêu âm, khiến sỏi khó quan sát
- Sỏi nhỏ, không tạo bóng cản âm rõ ràng
- Bùn mật hoặc polyp nhỏ dễ gây nhầm lẫn với sỏi
- Máy siêu âm chất lượng thấp, hoặc kỹ thuật viên thiếu kinh nghiệm
Giải pháp khi siêu âm không thấy sỏi mật:
- Tái khám sau vài ngày, đặc biệt khi đã nhịn ăn đúng cách
- Thực hiện siêu âm chuyên sâu
- Trong một số trường hợp, Bác sĩ có thể chỉ định chụp cộng hưởng từ (MRCP) nếu cần
Hướng dẫn chuẩn bị trước khi siêu âm túi mật
Để siêu âm túi mật cho kết quả chính xác, người bệnh cần tuân thủ hướng dẫn trước khi siêu âm như sau:
- Nhịn ăn ít nhất 6 tiếng trước khi siêu âm. Thời điểm lý tưởng từ 10 giờ đêm hôm trước nếu siêu âm vào buổi sáng hôm sau. Việc nhịn ăn giúp túi mật căng đầy, thuận tiện cho việc quan sát hình ảnh hơn
- Không sử dụng sữa, nước dừa, dầu mỡ, lòng đỏ trứng trước khi siêu âm
- Người bệnh có thể uống một ít nước lọc nếu khát nhưng tránh uống quá nhiều
Hình ảnh sỏi mật điển hình trên siêu âm
Trong siêu âm bụng, sỏi mật thường có ba đặc điểm đặc trưng rất dễ nhận biết:
- Tăng âm mạnh (vùng sáng trên hình ảnh siêu âm)
- Có bóng cản âm phía sau viên sỏi, đây là dấu hiệu điển hình cho thấy có vật thể cản sóng siêu âm.
- Di động khi thay đổi tư thế: khi người bệnh xoay người, viên sỏi sẽ thay đổi vị trí.
Ngoài ra, nếu túi mật chứa đầy sỏi, bác sĩ có thể phát hiện dấu hiệu WES (Wall – Echo – Shadow), bao gồm: thành túi mật (Wall), âm phản hồi từ sỏi (Echo), và bóng cản phía sau (Shadow), đây là một đặc điểm cho sỏi mật số lượng nhiều
Cách phân biệt sỏi mật, polyp túi mật và bùn mật (sludge)
Một số tổn thương trong túi mật có thể bị nhầm lẫn nếu chỉ dựa vào hình ảnh siêu âm. Dưới đây là những tiêu chí giúp phân biệt sỏi mật, polyp túi mật và bùn mật
- Sỏi mật: có bóng cản âm rõ ràng, di động khi bệnh nhân thay đổi tư thế, không dính vào thành mật và kích thước ít thay đổi
- Polyp túi mật: không có bóng cản âm, không di động theo tư thế, thường có cuống bám vào thành mật, kích thước thường ổn định
- Bùn mật (sludge): Không có bóng cản âm rõ, có thể di chuyển chậm, không bám vào thành túi mật, kích thước thay đổi theo thời gian
Gợi ý: Trong các trường hợp nghi ngờ hoặc khó phân biệt, người bệnh nên tái khám sau 2–4 tuần, hoặc được chỉ định chụp cộng hưởng từ đường mật (MRCP) để xác định chính xác.
Siêu âm trong viêm túi mật cấp
Đây là biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Dấu hiệu siêu âm gợi ý viêm túi mật:
- Thành túi mật dày hơn 3mm
- Xuất hiện dịch quanh túi mật
- Sỏi kẹt tại cổ túi mật, sỏi cố định và không di động
- Murphy’s sign dương tính trên siêu âm, khi ấn đầu dò vào vị trí túi mật gây đau nhói
Tùy vào mức độ tổn thương và triệu chứng lâm sàng, Bác sĩ có thể đề nghị nhập viện theo dõi hoặc phẫu thuật cấp cứu
Siêu âm sỏi ống mật chủ, đây là thách thức lớn trong chẩn đoán
Sỏi trong ống mật chủ (CBD) thường khó phát hiện hơn so với sỏi túi mật, do:
- Vị trí nằm sâu, bị che bởi hơi ruột
- Có thể không tạo bóng cản rõ
- Có thể bị bỏ sót nếu không để ý kỹ hoặc không tìm đúng mặt cắt
Các dấu hiệu gợi ý sỏi trong ống mật chủ bao gồm:
- CBD giãn hơn 6mm
- Có bóng sáng trong lòng ốn mật
- Bệnh nhân có biểu hiện vàng da, men gan tăng cao
Giới hạn của siêu âm trong chẩn đoán sỏi mật
Mặc dù siêu âm sỏi mật là phương pháp chẩn đoán đầu tay, nhưng vẫn tồn tại một số giới hạn:
- Phụ thuộc rất lớn vào người thực hiện và máy móc
- Một số tổn thương (u, polyp, bùn đặc) rất dễ nhầm lẫn
- Hơi ruột, mô mỡ có thể cản trở hình ảnh
Vì vậy, để đạt kết quả chẩn đoán chính xác, cần phối hợp giữa siêu âm, khám lâm sàng và các xét nghiệm cận lâm sàng liên quan
Siêu âm tại giường (POSUS): hỗ trợ nhưng không thay thế
Tại các khoa cấp cứu, bác sĩ có thể dùng máy siêu âm cầm tay để:
- Phát hiện nhanh chóng sỏi mật
- Đánh giá dịch quanh túi mật, dày thành,…
- Quyết định có cần nhập viện mổ cấp hay không
Tuy nhiên, POCUS không thay thế siêu âm chuyên sâu, đặc biệt trong các ca phức tạp hoặc cần đánh giá kỹ hơn
Khi nào cần phẫu thuật sỏi mật?
Việc điều trị sỏi mật bằng phẫu thuật hay theo dõi nội khoa phụ thuộc vào từng tình huống cụ thể:
- Sỏi không triệu chứng: Thường chỉ cần theo dõi định kỳ
- Sỏi nhỏ, đau từng cơn: Uống thuốc hỗ trợ và điều chỉnh chế độ ăn uống
- Viêm túi mật cấp: Nhập viện điều trị, có thể mổ nếu không đáp ứng thuốc
- Polyp túi mật >10mm: Cân nhắc phẫu thuật để phòng ngừa biến chứng
- Sỏi ống mật chủ: Cần nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP) để lấy sỏi
Lời khuyên từ bác sĩ chẩn đoán hình ảnh
- Nhịn ăn đúng cách trước khi siêu âm để hình ảnh rõ nét
- Không chủ quan với những viên sỏi nhỏ hoặc không gây đau
- Hỏi kỹ bác sĩ về vị trí, kích thước và tính chất sỏi: “sỏi có bóng cản không?”, “có di động không?”
- Luôn tái khám định kỳ nếu có nguy cơ cao hoặc triệu chứng kéo dài
Siêu âm là một công cụ chẩn đoán hiệu quả, nhưng cần:
- Bệnh nhân hợp tác, chuẩn bị đúng cách
- Bác sĩ có kinh nghiệm
- Máy siêu âm đạt chuẩn chất lượng
- Quan trọng nhất: hiểu đúng – không chủ quan – phối hợp theo dõi sát.
