Đột quỵ – hay còn gọi là tai biến mạch máu não – là một trong những căn bệnh nguy hiểm nhất hiện nay. Không chỉ gây tử vong cao, đột quỵ còn để lại nhiều di chứng nặng nề như liệt nửa người, nói khó, mất trí nhớ… Thế nhưng, điều đáng mừng là có đến 80% các trường hợp đột quỵ có thể phòng ngừa được, nếu chúng ta kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ.
Vậy đâu là những nguy cơ dẫn đến đột quỵ? Làm thế nào để phòng tránh? Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ và bảo vệ sức khỏe cho chính mình và người thân.
Đột quỵ là gì?
Đột quỵ xảy ra khi máu không thể đưa đủ oxy và dưỡng chất lên não do mạch máu bị tắc nghẽn (đột quỵ thiếu máu cục bộ – chiếm khoảng 85%) hoặc vỡ (đột quỵ xuất huyết – khoảng 15%). Chỉ trong vài phút, tế bào não bắt đầu chết dần, để lại tổn thương nghiêm trọng nếu không được cấp cứu kịp thời.
Dấu hiệu điển hình cần nhớ là FAST:
- F (Face): Mặt bị méo xệ, cười lệch
- A (Arm): Yếu, tê liệt tay hoặc chân một bên
- S (Speech): Nói khó, nói ngọng
- T (Time): Nhanh chóng gọi cấp cứu (115)
Những yếu tố nguy cơ hàng đầu gây đột quỵ
- Tăng huyết áp – kẻ thù thầm lặng
Huyết áp cao là nguyên nhân quan trọng nhất gây đột quỵ, đặc biệt là đột quỵ xuất huyết. Khi huyết áp tăng quá cao, mạch máu có thể bị vỡ, gây chảy máu trong não.
Đáng lo là nhiều người không biết mình bị cao huyết áp, hoặc biết mà không điều trị nghiêm túc. Bạn nên kiểm tra huyết áp định kỳ (ít nhất mỗi 6 tháng) và tuân thủ điều trị nếu đã được chẩn đoán.
Lời khuyên:
- Ăn nhạt, giảm muối
- Tập thể dục đều đặn
- Uống thuốc đúng theo chỉ định của bác sĩ
- Đái tháo đường (tiểu đường)
Tiểu đường làm tổn thương mạch máu và tăng nguy cơ xơ vữa động mạch – nguyên nhân hàng đầu gây tắc mạch máu não. Người bị tiểu đường có nguy cơ đột quỵ cao gấp 2 lần so với người bình thường.
Lời khuyên:
- Kiểm tra đường huyết định kỳ
- Giữ HbA1c (chỉ số đường huyết trung bình 3 tháng) tối ưu
- Hạn chế tinh bột, đường ngọt, thức ăn nhanh
- Mỡ máu cao
Khi lượng cholesterol “xấu” (LDL) trong máu tăng cao, các mảng xơ vữa sẽ hình thành và làm hẹp, tắc mạch máu nuôi não. Đây là nguyên nhân dẫn đến đột quỵ thiếu máu cục bộ.
Lời khuyên:
- Xét nghiệm mỡ máu mỗi năm
- Giảm ăn mỡ động vật, lòng đỏ trứng, đồ chiên rán
- Ưu tiên rau xanh, cá biển, dầu thực vật
- Rung nhĩ và các rối loạn nhịp tim
Rung nhĩ là một rối loạn nhịp tim thường gặp ở người lớn tuổi. Nó khiến máu ứ đọng và dễ hình thành cục máu đông, có thể trôi lên não và gây đột quỵ bất ngờ.
Lời khuyên:
- Khám tim định kỳ, đặc biệt sau 60 tuổi
- Theo dõi nhịp tim nếu thấy hồi hộp, đánh trống ngực
- Nếu có rung nhĩ, cần dùng thuốc chống đông theo chỉ định
- Hút thuốc lá
Thuốc lá là thủ phạm gây tổn thương mạch máu, làm máu dễ đông và gây xơ vữa động mạch. Nguy cơ đột quỵ tăng gấp 2–4 lần ở người hút thuốc.
Lời khuyên:
- Cai thuốc càng sớm càng tốt
- Tránh hút thuốc thụ động (ở gần người hút thuốc)
- Nhờ hỗ trợ từ bác sĩ, chương trình cai thuốc lá
- Thừa cân, béo phì, ít vận động
Béo bụng và lối sống ít vận động làm tăng huyết áp, tăng đường huyết và mỡ máu – tất cả đều dẫn đến đột quỵ. Cân nặng quá mức cũng khiến tim và mạch máu làm việc quá tải.
Lời khuyên:
- Kiểm soát cân nặng, duy trì BMI dưới 23 (đối với người châu Á)
- Tập thể dục ít nhất 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần
- Đi bộ, đạp xe, bơi lội, yoga đều tốt cho tim mạch
- Căng thẳng, mất ngủ, trầm cảm
Cảm xúc tiêu cực kéo dài có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh và tim mạch. Stress làm tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim và rối loạn giấc ngủ – tất cả đều góp phần gây đột quỵ.
Lời khuyên:
- Cân bằng công việc – nghỉ ngơi
- Ngủ đủ 7–8 tiếng mỗi đêm
- Tìm đến chuyên gia tâm lý nếu bạn thấy quá căng thẳng
- Rượu bia và ma túy
Uống nhiều rượu làm tăng huyết áp và tổn thương gan, tim. Sử dụng ma túy như cocaine, amphetamine có thể gây đột quỵ cấp tính, thậm chí ở người rất trẻ.
Lời khuyên:
- Uống rượu có chừng mực (nam ≤2 đơn vị/ngày, nữ ≤1 đơn vị)
- Tránh lạm dụng rượu bia khi có bệnh nền
- Nói không với các chất kích thích
- Tiền sử gia đình và yếu tố di truyền
Nếu trong gia đình có người thân bị đột quỵ sớm (dưới 65 tuổi), bạn cũng có nguy cơ cao hơn. Tuy không thể thay đổi yếu tố này, nhưng bạn có thể chủ động phòng ngừa bằng cách kiểm tra sức khỏe định kỳ.
Lời khuyên:
- Cảnh giác sớm nếu có tiền sử gia đình
- Sàng lọc định kỳ các bệnh lý tim mạch, tiểu đường, mỡ máu
- Một số yếu tố khác cần lưu ý
- Ngưng thở khi ngủ: gây giảm oxy lên não, tăng huyết áp về đêm
- Ô nhiễm không khí: liên quan đến đột quỵ trong các nghiên cứu gần đây
- Bệnh lý viêm mạn tính: như viêm khớp, vảy nến… cũng góp phần tăng nguy cơ
Làm thế nào để phòng ngừa đột quỵ?
- Đo huyết áp, đường huyết và mỡ máu định kỳ
- Không hút thuốc, không lạm dụng rượu bia
- Tập thể dục đều đặn, duy trì cân nặng hợp lý
- Ăn uống lành mạnh: nhiều rau xanh, cá, ít đường – ít muối – ít mỡ
- Quản lý stress, ngủ đủ giấc
- Khám sức khỏe định kỳ mỗi 6–12 tháng
- Tuân thủ điều trị nếu có bệnh nền
Kết luận
Đột quỵ không phải là “tai họa từ trời rơi xuống”, mà phần lớn do chính thói quen sống và bệnh lý nền lâu năm gây ra. Tin tốt là chúng ta hoàn toàn có thể phòng tránh nếu chủ động thay đổi ngay từ hôm nay.
Hãy bắt đầu bằng những bước đơn giản: ăn uống lành mạnh, đi bộ mỗi ngày, đo huyết áp đều đặn và không hút thuốc. Sức khỏe là tài sản quý nhất – và bạn là người quyết định giữ gìn nó.
Nguồn tham khảo:
- Tổ chức Y tế Thế giới (WHO): Đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong thứ 2 toàn cầu
- Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC)
- Hội Tim mạch học Việt Nam – hướng dẫn phòng ngừa đột quỵ
Mayo Clinic, Harvard Health, American Stroke Association
