Bác sĩ CKI Đinh Thị Lệ Duyên – Chuyên khoa Nội thần kinh, Phòng khám Đa khoa Vạn Phước Cửu Long có những chia sẻ chi tiết về Bệnh đột quỵ (hay còn gọi là tai biến mạch máu não) . Những kiến thức gần gũi, dễ tiếp cận giúp người đọc nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo, từ đó phòng ngừa được căn bệnh nguy hiểm này.
Đột quỵ là tình trạng nguy cấp, là một trong những căn bệnh nguy hiểm nhất hiện nay
Đột quỵ xảy ra khi máu không thể lưu thông đến não, khiến não thiếu oxy và dưỡng chất cần thiết. Đây là một tình trạng cấp cứu nguy hiểm, có thể gây tử vông và để lại những di chứng nặng nề nếu không được xử lý kịp thời
Có hai loại đột quỵ phổ biến hiện nay:
- Đột quỵ thiếu máu cục bộ: nguyên nhân do tắc nghẽn mạch máu não, chiếm khoảng 85% trường hợp
- Đột quỵ xuất huyết: nguyên nhân do vỡ mạch máu não, chiếm 15% các trường hợp còn lại
Cách nhận diện đột quỵ thông qua các dấu hiệu điển hình FAST
- F (Face) – Mặt: Mặt bị lệch, một bênh xệ xuống, cười bị lệch
- A (Arm) – Tay: Một bên tay hoặc chân yếu, tê, khó di chuyển
- S (Speech) – Lời nói: Khó nói, nói ngọng, không rõ chữ
- T (Time) – Thời gian: khi có những dấu hiệu bất kỳ trên gọi cấp cứu 115 ngay lập tức
Đột quỵ bắt nguồn từ những yếu tố nguy cơ âm thầm tích tụ theo thời gian
- Tăng huyết áp – Kẻ thù thầm lặng gây đột quỵ
Tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ hàng đầu và là nguyên nhân quan trọng nhất gây đột quỵ, đặc biệt là đột quỵ xuất huyết. Khi huyết áp quá cao, áp lực lên thành mạch máu tăng khiến mạch có thể bị vỡ, gây chảy máu trong não
Điều đáng lo là nhiều người không biết mình bị cao huyết áp, hoặc biết mà không điều trị nghiêm túc. Bạn nên kiểm tra huyết áp định kỳ (ít nhất mỗi 6 tháng) và tuân thủ điều trị nếu đã được chẩn đoán
Làm gì để kiểm soát huyết áp và phòng ngừa đột quỵ?
- Giảm muối trong bữa ăn, ưu tiên chết độ ăn nhạt
- Tập thể dục đều đặn
- Tuân thủ uống thuốc theo chỉ định của Bác sĩ, không tự ý ngưng thuốc
- Đái tháo đường (tiểu đường)
Tiểu đường làm tổn thương mạch máu và tăng nguy cơ xơ vữa động mạch – nguyên nhân hàng đầu gây tắc mạch máu não. Người bị tiểu đường có nguy cơ đột quỵ cao gấp hai lần so với người không mắc bệnh
Kiểm soát tiểu đường, ngăn ngừa biến chứng mạch máu:
- Chủ động kiểm tra đường huyết định kỳ
- Duy trì chỉ số HbA1c ở mức tối ưu (chỉ số đường huyết trung bình 3 tháng)
- Hạn chế tinh bột, đường ngọt, nước có gas, thức ăn nhanh, nhiều dầu mỡ
- Mỡ máu cao – nguy cơ tắc mạch cần cảnh giác
Khi lượng cholesterol “xấu” (LDL) trong máu tăng cao chính là thủ phạm chính tạo nên các mảng xơ vữa sẽ hình thành và làm hẹp, tắc mạch máu nuôi não. Đây là nguyên nhân dẫn đến đột quỵ thiếu máu cục bộ.
Kiểm soát mỡ máu, bảo vệ mạch máu não:
- Xét nghiệm mỡ máu định kỳ mỗi năm
- Hạn chế thực phẩm giàu mỡ động vật, lòng đỏ trứng, thực phẩm chiên rán
- Tăng cường ăn rau xanh, cá biển, các loại hạt và sử dụng dầu thực vật thay cho mỡ động vật
- Rung nhĩ và các rối loại nhịp tim – âm thầm gây đột quỵ ở người lớn tuổi
Rung nhĩ là một rối loạn nhịp tim phổ biến, đực biệt ở người cao tuổi. Nó khiến máu ứ đọng và dễ hình thành cục máu đông, có thể trôi lên não và gây đột quỵ bất ngờ.
Theo dõi nhịp tim – ngăn ngừa đột quỵ từ rung nhĩ
- Thăm khám tim mạch định kỳ, đặc biệt sau 60 tuổi
- Theo dõi nhịp tim nếu thấy hồi hộp, đánh trống ngực
- Nếu được chẩn đoán rung nhĩ, cần tuân thủ dùng thuốc chống đông máu theo chỉ định của Bác sĩ
- Hút thuốc lá – tiếp tay làm tăng nguy cơ đột quỵ
Thuốc lá là thủ phạm gây tổn thương mạch máu, làm máu dễ đông và gây xơ vữa động mạch. Theo thống kê, người hút thuốc lá có nguy cơ đột quỵ tăng gấp 2–4 lần so với người không hút thuốc
Lại bỏ thuốc lá – bước đầu bảo vệ não và tim mạch
- Cai thuốc lá càng sớm càng tốt
- Tránh tiếp xúc với khói thuốc lá (hút thuốc thụ động)
- Tìm đến sự hỗ trợ từ Bác sĩ để có chương trình cai thuốc lá
- Thừa cân, béo phì, ít vận động – tim, mạch máu âm thầm chịu gánh nặng
Lối sống ít vận động, thừa cân, béo bụng làm tăng huyết áp, tăng đường huyết và mỡ máu – tất cả đều dẫn đến đột quỵ. Cân nặng quá mức cũng khiến tim và mạch máu làm việc quá tải
Duy trì cân nặng – Chìa khóa bảo vệ sức khỏe
- Kiểm soát cân nặng, duy trì BMI dưới 23 (đối với người châu Á)
- Tập thể dục ít nhất 30 phút/ngày, 5 ngày/tuần
- Vận động nhẹ nhàng: đi bộ, đạp xe, bơi lội, yoga đều tốt cho tim mạch
- Căng thẳng, mất ngủ, trầm cảm – tác động tiêu cực đến hệ thần kinh và tim mạch
Cảm xúc tiêu cực kéo dài có thể ảnh hưởng đến hệ thần kinh và tim mạch. Căng thẳng làm tăng huyết áp, rối loạn nhịp tim và rối loạn giấc ngủ – tất cả đều góp phần gây đột quỵ, đặc biệt ở người trung niên và cao tuổi
Giữ sức khỏe tinh thần – Chìa khóa phòng tránh đột quỵ
- Duy trì nhịp sống cân bằng giữ công việc – nghỉ ngơi
- Ngủ đủ giấc (7 – 8 giờ mỗi đêm), tránh thức khuya kéo dài
- Đừng ngần ngại tìm đến chuyên gia tâm lý khi cảm thấy quá áp lực
- Rượu, bia và chất kích thích – gây ra tác hại tức thì, nghiêm trọng
Việc tiêu thụ rượu bia quá mức là nguyên nhân làm làm tăng huyết áp và tổn thương gan, tim. Sử dụng chát kích thích như cocaine, amphetamine có thể gây đột quỵ cấp tính, thậm chí ở người rất trẻ
Kiểm soát thói qien – chủ động bảo vệ sức khỏe mạch máu não
- Uống rượu có chừng mực (nam ≤2 đơn vị/ngày, nữ ≤1 đơn vị)
- Hạn chế rượu bia nếu có bệnh lý nền
- Tuyệt đối nói không với các chất kích thích
- Tiền sử gia đình và yếu tố di truyền – phát hiện sớm, phòng ngừa hiệu quả
Nếu người thân trong gia đình (ba, mẹ, anh, chị, em ruột,…) từng bị đột quỵ sớm (trước 65 tuổi), bạn cũng có nguy cơ cao hơn. Tuy không thể thay đổi yếu tố này, nhưng bạn có thể chủ động phòng ngừa bằng cách kiểm tra sức khỏe định kỳ.
Chủ động tầm soát – giảm nguy cơ từ yếu tố di truyền
- Cảnh giác sớm nếu có tiền sử gia đình
- Sàng lọc định kỳ các bệnh lý tim mạch, tiểu đường, mỡ máu
- Nói không với các chất kích thích
- Một số yếu tố khác cần lưu ý làm tăng nguy cơ đột quỵ
Một số yếu tố tưởng chừng ít liên quan nhưng cũng có thể tác động đáng kể:
- Ngưng thở khi ngủ: gây giảm oxy lên nãng huyết áp về đêm
- Ô nhiễm không khí: liên quan đến đột quỵ trong các nghiên cứu gần đây
- Bệnh lý mạn tính: như viêm khớp, vảy nến,… cũng góp phần tăng nguy cơ đột quỵ
Có thể phòng ngừa đột quỵ nếu kiểm soát tốt các yếu tố nguy cơ:
- Khám sức khỏe định kỳ: Đo huyết áp, đường huyết và mỡ máu định kỳ
- Không hút thuốc, không lạm dụng rượu bia: tránh xa chất kích thích có hại cho mạch máu não
- Tập thể dục đều đặn, duy trì cân nặng hợp lý
- Ăn uống lành mạnh: nhiều rau xanh, cá, ít đường – ít muối – ít mỡ
- Quản lý căng thẳng, ngủ đủ giấc: ngủ đủ 7- 8 tiếng mỗi ngày, giữ tinh thần thoải mái
- Tuân thủ điều trị: nếu bạn đang có bệnh ký nền
Đột quỵ không phải là “tai họa từ trời rơi xuống”, mà phần lớn do chính thói quen sống và bệnh lý nền lâu năm gây ra. Tin tốt là chúng ta hoàn toàn có thể phòng tránh nếu chủ động thay đổi ngay từ hôm nay.
Hãy bắt đầu bằng những bước đơn giản: ăn uống lành mạnh, đi bộ mỗi ngày, đo huyết áp đều đặn và không hút thuốc. Sức khỏe là tài sản quý nhất – và bạn là người quyết định giữ gìn nó.
