Bệnh động kinh (epilepsy) là một trong những bệnh ký thần kinh phổ biến, nhưng vẫn còn bị bao phủ bởi định kiến xã hội, tồn tại như một “bóng ma” trong nhận thức cộng đồng – bị gán ghép với mê tín, tà ma hoặc bệnh tâm thần. Những quan niệm sai lệch này đã khiến người bệnh không chỉ đối mặt với nỗi lo sức khỏe mà còn phải chịu sự kỳ thị từ xã hội.
Bác sĩ CKI Đinh Thị Lệ Duyên – Chuyên khoa Nội thần kinh, Phòng khám đa khoa Vạn Phước Cửu Long đã có những chia sẻ khoa học và dễ hiểu về bệnh ký động kinh – từ nguyên nhân, biểu hiện lâm sàng đến các phương pháp điều trị giúp người đọc hiểu rõ hơn về căn bệnh này, nâng cao nhận thức cộng đồng, xóa bỏ những định kiến sai lầm và lan tỏa sự đồng cảm với người bệnh động kinh
Động kinh là gì? Triệu chứng và các dạng động kinh thường gặp
Động kinh là một rối loạn thần kinh mạn tính, xảy ra do sự rối loạn hoạt động điện trong não, dẫn đến các cơn co giật lặp đi lặp lại. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), một người được chẩn đoán động kinh khi có ít nhất hai cơn co giật không do nguyên nhân cấp tính, xảy ra cách nhau ít nhất 24 giờ.
Các dạng động kinh phổ biến:
- Cơn động kinh toàn thể: : ảnh hưởng đến toàn bộ não bộ, biểu hiện rõ rệt như co giật toàn thân, mất ý thức
- Cơn động kinh cục bộ (focal): chỉ ảnh hưởng đến một vùng nhất định của não, có thể biểu hiện bằng những cử động bất thường ở tay, chân, hoặc những cảm giác kỳ lạ.
- Cơn vắng ý thức (absense seizune): phổ biến ở trẻ em, trẻ em ngưng hoạt động đột ngột, nhìn trân trân vào khoảng không vài giây, không phản ứng nhưng không có co giật
Lưu ý quan trọng: Động kinh không phải là bệnh tâm thần, không phải do “ma nhập”, và không lây từ người này sang người khác
Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây bệnh động kinh
Động kinh có thể khởi phát ở bất kỳ độ tuổi nào và do nhiều nguyên nhân khác nhau tùy theo từng nhóm tuổi và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân. Việc xác định nguyên nhân giúp Bác sĩ lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và hiệu quả hơn
- Chấn thương sọ não do tai nạn giao thông, tai nạn lao động hoặc va đập mạnh vào đầu
- Đột quỵ não: nguyên nhân phổ biến ở người lớn tuổi, thường gây rối loạn dẫn truyền điện trong não
- U não hoặc dị dạng mạch máu não: gây chèn ép hoặc ảnh hưởng đến hoạt động điện của não bộ
- Viêm màng não, viêm não do vi khuẩn hoặc virus
- Rối loạn chuyển hóa, sốt co giật: đặc biệt ở trẻ nhỏ
- Yếu tố di truyền: một số trường hợp có người thân trong gia đình từng mắc bệnh động kinh
Trong những trường hợp không thể xác định rõ nguyên nhân, nghi ngờ liên quan đến di truyền hoặc bất thường trong phát triển não bộ, được gọi là động kinh vô căn (idiopathic apilepsy)
Yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ mắc bệnh động kinh
- Tiền sử sinh non, chấn thương lúc sinh
- Nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương (viêm não, viêm màng não,…)
- Lạm dụng rượu, bia, chất kích thích
- Tiền sử gia đình có người mắc bệnh động kinh
Triệu chứng và dấu hiệu nhận biết bệnh động kinh
Động kinh không chỉ đơn thuần biểu hiện qua các cơn “co giật” dữ dội như nhiều người vẫn nghĩ. Trên thực tế, bệnh động kinh có nhiều dạng biểu hiện khác nhau – đôi khi dễ bị nhầm lẫn với các bệnh rối loạn thần kinh hoặc tâm lý khác
Các biểu hiện thường gặp của bệnh động kinh:
- Co giật toàn thân: tay chân cứng lại, sau đó giật từng hồi, mất ý thức, có thể sùi bọt mép, tiểu tiện không tự chủ
- Cơn vắng ý thức: đột ngột ngưng hoạt động, mắt nhìn xa xăm, không đáp ứng khi gọi
- Cơn động kinh cục bộ: giật một bên tay hoặc chân, nói năng khó khăn, cảm giác tê bì hoặc ngửi thấy mùi lạ
- Rối loạn hành vi tạm thời: người bệnh có thể đi lại, lặp lại hành vi bất thường mà không nhớ gì sau đó.
Triệu chứng báo trước cơn động kinh (aura):
Một số người bệnh có thể cảm nhận được cơn động kinh dắp xảy ra, gọi là triệu chứng báo trước, bao gồm:
- Cảm giác lo lắng, hoảng sợ không rõ nguyên nhân
- Chóng mặt, buồn nôn, hoa mắt
- Ngửi thấy mùi lạ, cảm giác kì lạ trong bụng
Aura giúp người bệnh kịp thời cảnh bào với người thân hoặc tìm nơi an toàn để tránh chấn thương khi cơn động kinh xảy ra
Điều trị và kiểm soát bệnh động kinh hiệu quả
Hiện nay, mặc dù chưa có thuốc chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát tốt các cơn co giật ở phần lớn người bệnh. Theo thống kê, hơn 70% bệnh nhân động kinh có thể sống khỏe mạnh nếu điều trị đúng phương pháp và tuân thủ điều trị đều đặn
Điều trị bằng thuốc kháng động kinh
Đây là phương pháp điều trị chính và phổ biến nhất hiện nay
- Một số loại thuốc thường được sử dụng bao gồm: valproate, carbamazepine, phenytoin, levetiracetam… có tác dụng ức chế hoạt động diện bất thường trong não
- Nguyên tắc điều trị: uống thuốc đúng liều, đúng giờ, không được tự ý ngưng thuốc đột đột và theo dõi tác dụng phụ của thuốc cũng như tái khám định kỳ để điều chỉnh thuốc phù hợp
- Sau ít nhất 1 đến 2 năm điều trị không có cơn co giật, có thể cân nhắc giảm liều hoặc ngưng thuốc dưới sự giám sát của Bác sĩ
Điều trị ngoại khoa (phẫu thuật)
Áp dụng trong các trường hợp động kinh kháng trị, không đáp ứng với thuốc và có xác định có ổ co giật rõ ràng trên hình ảnh học (Cộng hưởng từ MRI và điện não đồ EEG). Phẫu thuật cắt bỏ vùng não bị tổn thương có thể loại bỏ hoàn toàn cơn co giật ở một số bệnh nhân
Điều chỉnh lối sống khoa học, lành mạnh
Việc thay đổi thói quen sinh hoạt đóng vai trò quan trọng:
- Ngủ đủ giấc, tránh thức khuya
- Không dùng rượu, bia, chất kích thích
- Quản lý căng thẳng, tránh làm việc quá sức
- Chế độ ăn hợp lý: một số trường hợp có thể áp dụng chế độ ăn ketogenic theo hướng dẫn của Bác sĩ
Chăm sóc cho các đối tượng đặc biệt:
- Trẻ em mắc bệnh động kinh: cần theo dõi chặt chẽ, đánh giá phát triển tâm thần vận động
- Phụ nữ mang thai: vẫn có thể điều trị động kinh an toàn nếu điều chỉnh thuốc an toàn, tránh gây hại cho thai nhi
- Người cao tuổi: dễ bị chẩn đoán nhầm với tai biến mạch máu não, sa sút trí tuệ. Cần thâm khám chuyên khoa Nội thần kinh để xác định rõ nguyên nhân
Việc điều trị động kinh là hành trình dài hạn, cần kiên trì và có sự phối hợp giữa người bệnh, người thân và Bác sĩ – Đây là chìa khóa để kiểm soát bệnh và nâng cao chất lượng sống
Ứng xử khi gặp người lên cơn động kinh – Làm đúng để tránh nguy hiểm
Đây là điều rất quan trọng, không chỉ giúp người bệnh an toàn mà còn ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm, là phần cộng đồng cần biết để ứng xử đúng khi gặp người bệnh động kinh khi lên cơn co giật
Cần làm ngay khi người bệnh lên cơn co giật
- Đỡ nhẹ người bệnh nằm xuống nền phẳng, nghiêng đầu sang một bên
- Đặt vật mềm dưới đầu như khăn, áo khoác,… để bảo vệ đầu khỏi va đập
- Nới lỏng quần áo, cổ áo
- Canh thời gian cơn co giật kéo dài bao lâu, đây là thông tin quan trọng cho Bác sĩ sau này
Những việc không nên làm khi người bệnh lên cơn co giật
- Không đưa vật vào miệng (dễ gãy răng, hóc dị vật).
- Không giữ tay chân người bệnh đang co giật.
- Không cho ăn uống bất cứ thứ gì trong cơn.
Khi cơn co giật dừng lại, hãy để người bệnh nghỉ ngơi, theo dõi nếu kéo dài quá 5 phút hoặc có dấu hiệu bất thường khác thì cần gọi cấp cứu.
Sống chung với bệnh động kinh – Hoàn toàn có thể sống khỏe nếu đúng cách
Người mắc bệnh động kinh hoàn toàn có thể học tập, làm việc, lập gia đình như người bình thường nếu được điều trị và hỗ trợ đúng cách.
Người bệnh động kinh nên làm gì để có thể sống khỏe mạnh và đạt được chất lượng sống tốt
- Tuân thủ điều trị theo chỉ dịnh của Bác sĩ, không tự ý ngừng thuốc
- Theo dõi và ghi lại các cơn co giật để báo Bác sĩ
- Mang theo thẻ thông tin y tế phòng trường hợp cấp cứu khi lên cơn co giật nơi công cộng
- Không nên làm việc nguy hiểm như lái xe, leo cao nếu chưa kiểm soát được cơn
Những việc cộng đồng có thể làm để hỗ trợ người bệnh động kinh
- Gỡ bỏ những định kiến sai lầm về bệnh
- Không kỳ thị, không phân biệt đối xử, hỗ trợ người bệnh hòa nhập trong cuộc sống hàng ngày
- Không phân biệt đối xử trong học tập, làm việc,…
- Khuyến khích người bệnh tham gia các nhóm hỗ trợ tâm lý, tư vấn y tế để giúp người bệnh tự tin hơn
Động kinh là một bệnh lý phổ biến và hoàn toàn có thể kiểm soát. Với hiểu biết đúng đắn từ cộng đồng, người bệnh sẽ không còn bị cô lập, sống trong sợ hãi hay mặc cảm. Hãy chung tay xây dựng một xã hội nhân văn, nơi người bệnh được đối xử công bằng, được chăm sóc đúng cách và sống một cuộc đời ý nghĩa.
